Foto: Pečat Marije od Helfensteina (Maria von Bosnien) pričvršćen na povelju iz 1365. godine/Klix
Marija, supruga grofa Ulricha X od Helfensteina iz njemačke pokrajine Švapske, je jedna od ličnosti iz srednjovjekovne Bosne o kojima se malo znalo. Kao i druge bosanske žene iz reda plemstva brak je predodredio da ode u daleku zemlju gdje je bez bližeg kontakta sa domovinom ostala do svoje smrti.
Postoji više teorija o njenom porijeklu, no sa sigurnošću se može tvrditi da je bila kći Stjepana II Kotromanića, jednog od najmoćnijih i najuspješnijih bosanskih vladara.
Pripadnost Marije bosanskoj dinastičkoj lozi potvrđuje objavljeni arhiv grada Ulma. Počevši od 1365. godine, pa do 1399, koliko možemo na osnovu građe pratiti Marijine aktivnosti, ona se potpisivala kao Maria Herzogin von Bosnien. S obzirom da je dolazila iz kuće koja je u hijerarhijskom smislu bila uglednija od one u koju se udala, često je isticala svoje plemenitije porijeklo. Stoga pored titule Gräfin (grofica) redovno stavljala i titulu Herzogin (vojvotkinja). Za osobu koja se kiti titulom vojvotkinja/Herzogin podrazumijeva se da potiče iz vladarske porodice.
Grof Ulrich je pripadao nižem staležu nego Marija, no zahvaljujući prijateljstvom sa rimsko-njemačkim kraljem Karlom IV Luksemburškim, ali i vazalnim obavezama švapskog grofa, preko ugarskog kralja Ludovika I uspio je izvojevati brak sa ženom iz ugledne kuće već 1352. godine.
Brak između nejednakih
Tada je bila uobičajena praksa da se viteški stalež i gradska aristokratija “napoji krvlju” višeg kako bi sebi ali i svojoj vlozi uzdigao društveni rang. Toj težnji savršeno je odgovarala kći poznatog bosanskog vladara.
Ono što je također posebnost tog periode je običaj da se muškarac koji priparda plemićkom staležu ženi tek kada se približi tridesetoj godini, sa ženom koja je uglavnom bila mlađa od deset godina. Vjerovalo se da će muškarac na taj način raspolagati većim autoriteteom, te da će imati ljepšu djecu.
Ono što je također impresivno u slučaju udaje Marije za švapskog grofa je za tadašnje prilike ogroman miraz koji je iznosio 10.000 ugarskih forinti, odnosno dukata. Pored tog iznosa tu je bilo i mnogo drugih stvari među kojima su bili predmeti za svakodnevnu upotrebu ali i razne dragocjenosti.
Marija je uživala određene beneficije, odnosno slobode koje su bile neuobičajene za ženu tog doba. Ona se ističe u mnogo autonomnijoj ulozi nego što je slučaj kod drugih žena sličnog društvenog staleža. Vjerovatno je razlog za to bila hijerarhijska prednost u odnosu na muža ali i lična sposobnost da stekne komoforan položaj.
Uticajna žena
Marija je nedugo nakon vjenčanja počela da prikazuje aktivnu ulogu u političkom i društvenom životu grofovije. Već 1356. uticala je na svog supruga da uđe u proceduru podjele grofovije, jer je to toga njome zajednički upravljao sa svjom mlađum rođakom Ulrichom Mlađim. Posjed je podijeljen na dva jednaka dijela, s tim što su Marijinom suprugu pripala bitnija mjesta kao što su Helfenstein, Wiesensteig i Geislingen.
Marija i njen suprug isticali su se i u raznim donacijama koje su se odnosile na gradnju i održavanje vjerskih objekat. Među objektima se izdcvaja hospicij, odnosno konačište u Wiesensteigu.
Rođenje dobrih i zdravih nasljednika predstavljao je veliki izazov u vremenu kada je smrt nanosila teške i česte udarce. Iz braka Ulricha i Marije rodilo se šest si-nova: Friedrich (r. 1357), Ludwig, Wilhelm, Konrad, Ulrich i Hans, i tri kćerke:Agnes, Beatrix i Maria. Nakon smrti Ulricha 1372. godine njegov sin Konrad (u.1402.) je preuzeo upravu nad grofovijom. Njemu se kasnije pridružio i Friedrichkada je postao punoljetan.
Nepravedno označena kao krivac za propast dinastije
Nakon smrti grofa Utricha 1372. godine nastaje prijelomno razdoblje kuće Helfenstein. Ranije akumulirani dugovi postali su pretežak teret njegovim nasljednicima. Nakon što nisu uspjeli isplatiti zalog bili su prinuđeni 1396. godine ustupiti polovinu imanja gradu Ulmu.
Marija umire u aprilu 1403. godine, skoro 30 godina nakon svog muža. Posljednje dane provela je u dvorcu Bühringenu iznad Überkingena. Marija je nepravedno označena kao glavni krivac za propast kuće Helfensteina, iako su kasnija istraživanja pokazala da su uzroci finansijske propasti bili mnogo složeniji i usko povezani s tadašnjim općim društvenim odnosima.
Hroničar Gabelkover je pripisao propast uglednog roda. Na jednom mjestu on kaže kako je “ovakvav brak donio više štete nego koristi, ali je to i uobičajneno u neravnopravnih brakova, potrebno je monogo sreće kada se ženi iznad vlastitog staleža. Habelkover joj je pripisao i rasipan stil života.
Glavni razlog zašto je ovaj hroničar označio Mariju kao krivca je to što se upravo u njeno vrijeme desili svi opisani prijelomni događaji obilježeni rasparčavanjem i gubitkom posjeda. U takvim okolnostima lako je bilo naći krivca u ženi koja je pored toga još i strankinja.
Fanas u Geislingenu postoji ulica Marije od Bosne, a u njenu čast se redovno održava mjuzikl pod nazivom “Marija od Bosne – vjenčanje i jedan smrtni slučaj”. Na taj način je i nakon više od 600 godina uspomena na Mariju u ovom njemačkom gradiću ostala živa.
